ERCÜMENT BEHZAT LAV / Asuman Susam

Geçmişten bir şaire dönüp yeniden bakmak, onu bugüne çağırmak yeni bir tarihselliğin içinden onu düşünüp edebiyat tarihi içindeki yerini, zeminini yeniden kurgulamak demek. Bu anaakıma dair sınırlarla eleştirel bir bakışla oynamayı, onu aşındırmayı, bir çözme, sökme işini üstlenmek de demek. Yazının başında Ercüment Behzat Lav’ın şairliğini düşünmeye, metinleriyle yeniden  bir yakınlık kurmaya çalışmadan önce düşündüğüm buydu. Kısa bir değini metninde bir şairin eserler toplamına bir şiirden gitmenin zorluğunu da bilerek Nostalgia şiirinin bana söylediklerinden kendi duyduğumdan yola çıkarak bir Lav hatırlatması yapmaya çalışacağım.

1902 doğumlu Lav, dededen, babadan ve özellikle dayıdan ona açılan bir şairliğin, edebiyat severliğin içine doğar. Babasının subay oluşu ile Bingazi, Afrika yılları, Cizvit Okulu, İstanbul Sultanisi, Dünya Savaşı yıllarına tanıklık, Almanya’da geçen beş yıl (Berlin Stern Konservatuarı ve Reinhartd Akademide öğrencilik), Batılı sanat akımları ve düşünce kaynaklarıyla yakın temas, şiirle geçen yıllarda tiyatroya verilen profesyonel emek, 1984’te hayattan çekiliş. 

1927’de yayımlanan ilk şiir Fütürizm- Şüphe.  İlk kitap 1931. S.O.S. Hemen ardından gelen Kaos, 1934. Ki önsözü Lav’ın şiirini anlamak, rastlantısal değil bilinçli tercihlerle kurulu metinlerini, şiirin ilkelerine ilişkin entelektüel düzeyi ve farkındalığı yüksek fikirlerini kavramak açısından önemli. _Bugün için de kanımca bu önemi taşıyor şairin söyledikleri. Şaşırtıcı olan “imge” tartışmaları ve çalışmalarında, deney ve somut şiire ilişkin araştırmalarda şairin düşüncelerinin üzerinde şimdi de durulmaması. _ Kaos’un ardından omurgası aynı kalmak koşuluyla kendi içinden değişen ve dönüşen bir şiirin devam kitapları. Kaos’un önsözünde diyor ki: “Adalar; suyun altından, nasıl toprak damarlarla birbirine zincirli yer kabarcıklarıysa, yüzeye çıkan bu mısralar da bilincin baskısından kurtulmaya çabalayan, bulanık, etkin, ama toplum dışı, bilinç altı dünyasının dinamik belirtileridir. Görünen sözcüklerle görünmeyenler arasında çözümlemeli bir düşünce ilişkisi kuramayana bunlar, bir şey söylemez. Ölü dalgalar halinde çalkalanan toplum katlarındaki, ağır, içten kımıldanışın arkasından objektif görüş … İşte bunların anahtarı …”[1]

Şiirimizin ilk modernisti, deneyin ve avangardın bizdeki ilk temsilcisi. (Deneyin ve avangardın açık alanında yeni kuşaklardan kaç şair onunla yakından ilgilenmiştir, sorusu geçiyor ister istemez aklımdan.) Cumhuriyetin ilk yıllarında şiirin marjinali, radikal yenilikçisi Lav. Sürrealizm, Fütürizm, Dada, Dışavurumculuk, dilde, seste ağır işçilik, biçimde yapıda devrimcilik. Alaysama, yergi, keskin humor, güçlü ironi. Diyalektik materyalizmden köklenen şiirde somutla karşılığını bulan fikirler. Kendinden menkul bir imge dünyası. Eleştirelliğinin sınırlarını uzaydan başlatıp kendi yaşantısına ve yaşadığı topraklara getiren. Her türlü sömürge fikrine karşı yıkıcı bir öfke. Geçmişi nihilist bir şiddetle reddediş ve yıkma arzusu. Cumhuriyetin savunucusu kuvvetli bir aydınlanmacı entelektüel.   Aşırılıkları üzerinde toplamış bir şair olarak döneminin eleştirmenlerince pek de muteber görülmemiş. Hakkında yazılanlara bakıldığında adaletli cümle kurulacak kadar da çok derin ve yakından kendisine bakılmamış bir şair. O nedenle edebiyatın kırgınlarından, anlaşılamayışların yorgunu. Yücelterek ve hak edişinden fazlasıyla değil; ama tam da hak ettiğini yani anlaşılmayı kendisine/ hayaletine teslim etmek için yeniden düşünülmeye değer bir şair. Kurucu inşanın tanığı bir aykırı olarak ve içinde paradokslar da barındıran haliyle, fazlalıklarını, şiddetini, aşırılığını zayıflıklarını dönem koşullarını ve yaşantı birikimini gözeterek eleştirerek. 

Nostalgia[2]

Geçmişe özlem, yanına hep bir telafisi olmayan kayıp duygusunu, melankoliyi de çağırır. İlerlemeci, radikal bir gelecekçinin üzerinde nostalji kavramı oksimoron gibi duruyor. Şiir şairin üçüncü kitabı Açıl Kilidim Açıl’dan (1940). Bu, şairin iç dünyasına çekildiği bir kitap. Bilinçdışı sanrıların bellekteki yansımalarının izdüşümlerini savaş atmosferinin etkisiyle yazdığını söyler bu kitabı. Geçmişin güzel günleri, çocukluk, aşk ve doğa başat temalardır burada. Masalsı bir dille lirizme en çok yaklaştığı. Diğer kitaplarından bu özellikleriyle ayrılan.

Şiir, gençlik arkadaşının Halit Ziya’nın Serveti Fünûn edebiyatının önemli eserlerinden Mai ve Siyah’ın şair Ahmet Cemil’i ile benzerliğini anlatan dizlerle açılır. Ahmet Cemil gibi yaşamış bir şair arkadaş. Edebiyat tarihimizde şair tipolojisi erkek şair stereotipleri üzerinden dönem romanlarıyla üretilmiştir.[3] A Cemil bunların en güçlü ve etkili örneğidir. Yeni bir dönemin, yüzü Batıya ve yeniliğe dönük; eski ile yeninin melezliği içinde kimliğini kurmaya çalışan romantiği, anlaşılamayan lirik şairi. 

Arkadaşın Lav’a eleştirisi vardır: “Niye bu kadar kuru yazdın iş adamı gibi”.  Şiir anlaşılacağı gibi poetik bir eleştirinin mekânı olarak kurulur. Oradan yaşamdaki tutunma, tutunamama, anlaşılamama, anlatamama hallerine uzanır: Yıllar var ki biz biz olmaktan çıktık/ Konuşmamaktan yazmamaktan/ Ya da başka türlü konuşup başka türlü yazmaktan…

Gece bu saat doğru yürüyemeyenlerin saati bu gece/ Anıları ve bizi arkamızdan vuran kitapları… kendini tam kuramama, anlatamama ve derindeki entelektüel aldanış, geçmişten geri çağrılamayacak ve hiç tamamlanamayacak şeylerin yasını çoğaltır şiirin sonuna doğru. 

Bari yarını isteyerek sızabilsem/ Hasırlı kerevette kabak çekerek… Tam bir melankoli duygusuyla esrar çekip dumanlı bir başla gerçeğin uyarıcı etkisinden, kederinden kurtulup geleceğe doğru gevşeme arzusuyla şiir sona erer.

Lav yeni bir bakışla bugüne çağrılmayı ve yeniden okunmayı hak eden şairlerden. Nostalgia, bu şiire giriş için küçük bir anımsatma. Dilerim Yayınevi baskısı tükenmiş toplu eserlerini yeniden basarak buna katkı sunar.